Topdokter Réginald Moreels in Congo

“Ik geloof in de kracht van Afrika”

Met zijn 70 jaar lijkt hij mager, broos en breekbaar. Réginald Moreels heeft al een lang leven achter zich als dokter en politicus. Hij had het zich gemakkelijk kunnen maken. Maar hij doet dat niet. Hij is vaak in Congo om zieken te opereren. Hij is een ‘topdokter’ uit de bekende reeks op tv-zender VIER. Wablieft sprak met hem over zijn leven en zijn grote droom.

Sinds vier jaar werkt Réginald Moreels heel vaak als dokter in Afrika. Hij is dan de enige chirurg in Beni, in Oost-Congo. Rebellen en smokkelaars van goud en andere grondstoffen maken de streek onveilig. Bij zijn operatietafel valt de stroom vaak uit. Er is geen morfine om de pijn bij kanker te verzachten. Bijna een miljoen mensen zijn afhankelijk van Moreels. In dit gebied is bijna geen andere goede geneeskunde. Dat maakt Moreels boos. Daarom opereert hij niet enkel. Hij probeert ook een nieuw en goed ziekenhuis te bouwen.

Wablieft: Hoe kwam u terecht in Beni?

Réginald Moreels: Enkele jaren geleden kreeg ik de leeftijd om met pensioen te gaan. Ik ging mijn oudste zoon eens bezoeken. Die werkt in Oost-Congo voor een bedrijf van koffie en cacao. Al snel vroegen mensen om mijn hulp als dokter. Zo is dat begonnen.

Nu bent u opnieuw bezig als chirurg. Was dat een tijdje geleden?

Ja, na mijn werk als chirurg kwam ik terecht in de politiek. (Zie ook hiernaast.) Nadien was ik nog een tijdje spoedarts. En dan heb ik bijna vijf jaar in Burundi, Rwanda en Zuid-Afrika gewoond. Daar was ik bezig met volksgezondheid. Opereren deed ik toen niet.

Was dat moeilijk, herbeginnen?

Ik ben in 2014 opnieuw gestart. Maar ik deed eerst stage bij een collega in Vilvoorde. Want zelfs het werk van chirurgen verandert. Daarna ben ik met ‘Artsen zonder Grenzen’ meegegaan naar Pakistan en Syrië. Kortom, ik heb andere chirurgen laten beslissen of ik het vak nog kan. Ik vond dat belangrijk.

Wat krijgt u allemaal op uw tafel in Congo?

Problemen met de schildklier, prostaat, tumoren in de darmen,.. alles kan. Er is wel één voorwaarde. Ik begin nooit aan een ingreep zonder voorbereiding. Ik snijd geen mensen open als proefkonijnen. Tussen mijn verblijven in Congo ga ik kijken in de ziekenhuizen van de universiteiten in België. Ik leer er het nieuwste van vakmensen over dat ene probleem. En ik studeer alles tot op het vliegtuig naar Congo toe.

De toestand is toch anders. In een ziekenhuis in België valt de stroom niet plots uit.

Tja, dat is Congo. Het verschil zit ook in de operaties zelf. In België gebeurt alles met kijkoperaties. De chirurgen zien alles op een scherm. Ik kan alleen ‘open chirurgie’ doen. Ik heb geen schermen.

In ‘Topdokters’ zag ik dokter Mukwege in Congo wel al een kijkoperatie doen. Hoe komt dat?

Mukwege kreeg in 2018 terecht de Nobelprijs voor de Vrede. Dat helpt om geld te verzamelen voor materialen. Hij krijgt ook heel veel steun van Amerikaanse en Canadese protestantse organisaties. En die hebben veel geld. Ik vroeg Mukwege al of hij mij in Beni wil steunen. Want in Beni is de nood heel hoog. Voorlopig zegt hij nee.

U hebt grote plannen in Beni?

De streek rond Beni lijkt vergeten. Daarom wil ik er mijn nieuw ziekenhuis bouwen. Er komt ook een apotheek bij. Rijkere patiënten zullen mee betalen voor de armen. Dat moet kwaliteit brengen bij operaties en geboorten. Congo kan niet eeuwig 40 jaar achterlopen. Ik zoek daarom sponsors voor anderhalf miljoen euro. Voorlopig vind ik ze niet. Want er ging heel veel geld in Afrika naar de strijd tegen ebola. Toch maakt de slechte kwaliteit van operaties en geboortes in Congo alleen al 26% van de doden. In een gebied met rebellen is dat nog meer.

U werkt voor Congolezen en met Congolezen. Was dat een aanpassing?

Dat leer je. Geen kwaad woord over de Congolezen. Zij behelpen zich altijd wel. Andere mensen zouden dat niet kunnen. Congolezen kunnen een motor repareren met wat draad, als het moet. Ik geloof in de kracht van Afrika. Tegelijk houden ze van veel praten. Ik ga daar niet in mee. Ik maak geen omwegen in wat ik zeg. “Le grand vieux”, de grote oude of wijze man noemen ze me. Dan mag je dat.(lacht) Ach, met humor lukt veel.

Is uw werk niet als dweilen met de kraan open? De oorzaak van veel problemen is toch de toestand in Oost-Congo?

In Oost-Congo halen bedrijven goud en andere dure metalen uit de grond. Denk ook aan coltan voor gsm’s en computers. Rebellen mengen zich daarin. Veel overheid is daar niet. Dat leidt tot smokkel en geweld. En dat duurt nu al heel lang. Kijk naar machtige landen als Rusland en de Verenigde Staten. Zij kunnen met drones en de slimste wapens Bin Laden en Al-Baghdadi uitschakelen. Maar dan kunnen ze een kleine groep rebellen niet aanpakken? Volgens mij hebben de grootmachten enkel voordeel bij de chaos in Oost-Congo. Alleen zijn de gewone mensen er het slachtoffer van. Voor die mensen willen we het ziekenhuis bouwen.

Hoever staat het met de plannen?

We leggen de eerste steen al in april. We beginnen te bouwen met het geld dat we al hebben. Op zijn Congolees. Ik heb nu 140.000 euro verzameld. En dat was voor de tv-reeks ‘Topdokters’. Hopelijk volgt de rest later. We hebben nu één container klaar met toestellen voor het ziekenhuis. Een dokter en kenner speurt verder in de hele wereld naar een goede tweedehandse toestellen en geen prullen. En ik voel dat bedrijven ons willen helpen. 

“Mijn gezin heeft me al vaak moeten missen”

Réginald Moreels studeerde voor dokter. Hij werd chirurg in een ziekenhuis in Oostende. De wereld trok hem aan. Moreels leidde acht jaar lang de groep ‘Artsen zonder Grenzen’ in België. Hij voerde operaties uit in landen in oorlog. In 1995 ging hij in de politiek. Hij was bijna vijf jaar lid van de Belgische regering. Hij hield zich bezig met de hulp aan de Derde Wereld.

Wablieft: Op uw leeftijd zijn veel mensen met pensioen. Hebt u nog niet genoeg gewerkt?

Réginald Moreels: Ik heb al een vreemde loopbaan achter me. Dat klopt. Ik ben dan ook een ‘speciale’. Dat weet mijn vrouw ook. Anders was ze me nooit blijven steunen. En zonder die steun kan ik niet.

Ook in Congo niet?

Nee, ik heb mijn familie nodig. Ik ben ongeveer vijf keer per jaar in Oost-Congo. In Beni ben ik meestal helemaal alleen met Congolezen. Na een tijdje moet ik echt terug naar huis. Mijn gezin geeft me al vaak genoeg moeten missen.

Uw werk in Congo is moeilijk. Voordien werkte u ook als dokter in gebieden in oorlog. Wat is het verschil?

De grootste gruwel zie je in de oorlog. Gewonden door kogels en granaten. Het ergste was het gifgas tegen de Koerden in Irak. Dat vergeet ik nooit. Er zijn ook andere verschillen. Een groep als ‘Artsen zonder Grenzen’ is als een bedrijf. Het brengt alles mee. Niet alleen dokters en verplegers. Maar ook tenten, operatietafels, water en stroom. Hier in Congo zijn gezond water en genoeg stroom een groot probleem.

Uw inzet vroeger tastte ook uw eigen gezondheid aan…

Ik heb er een eetstoornis aan overgehouden. Andere conflict-dokters zochten achteraf andere uitwegen… drank en soms zelfs zelfmoord. Maar mijn vrouw moet zich geen zorgen meer maken. Ik eet weer.(glimlacht)

Een chirurg is afhankelijk van zijn brein en zijn handen. Doet u daar iets voor?

Ik oefen mijn brein door te blijven studeren en veel te lezen. Daar zit soms ook een thriller tussen, hoor!(lacht) En blijven opereren houdt je handen soepel.

U bent 70 jaar. Hoe lang gaat u door?

Goede vraag, maar ik ken het antwoord niet. Ik wil graag nog de opening van het nieuwe ziekenhuis in Beni meemaken. Dit ziekenhuis is wellicht het laatste in mijn leven waar ik me volop op stort. Omdat ik niet zomaar dokter geworden ben. Ik blijf strijden tegen onrecht. ‘De eeuwige rebel’, dat mogen ze op mijn graf zetten.(lacht)

Wil je dokter Moreels steunen? Dat kan op www.unichir.africa. Je kan ook geld storten op BE10-0000-0000-0404 van de Koning Boudewijn Stichting. Vul dan deze code in: 124/0038/00088



Tekst door Michel Helaers