“Duidelijke taal in justitie? Daar is nog werk aan”

De politie kan iemand tijdelijk de vrijheid wegnemen. Dat noemen we arrestatie of aanhouding. Welke rechten heb je dan? Die staan in de wet. Ariane Deladrière leidt een project om die rechten bij arrestatie duidelijker te maken. En dat project wint de Wablieft-prijs 2023. Het lijkt een klein project. Het resultaat is dan ook maar één pagina. Die pagina kan wel de toekomst van justitie veranderen.

Ariane werkt al 14 jaar op een dienst in het ministerie van Justitie. Die dienst geeft advies aan de minister. Ze kan voorstellen doen om wetten of werkingen te verbeteren. Dat doet ze in overleg met andere organisaties en diensten.

Wablieft: Proficiat met de Wablieft- prijs!

Ariane Deladrière: Ik ben heel trots. Het is geweldig nieuws voor onze hele werkgroep. En voor de wereld van klare taal. Dus ook voor justitie. Heldere taal is heel belangrijk voor burgers. Want leg je rechten duidelijk uit? Dan begrijpen mensen die veel beter. De Wablieft-prijs is een mooie beloning voor elke medewerker aan dit project. Is het jouw idee? Nee. Het komt van de organisatie ‘Fair Trials’. Die werkt aan projecten in de Europese Unie (EU). In alle landen van de EU moeten mensen bij arrestatie een document krijgen. Dat heet de ‘verklaring van rechten’. We merkten dat die te lang en te ingewikkeld was. Er stonden ook veel moeilijke woorden in. Niet alleen in België, maar ook in de rest van de EU.

Het idee is dus Europees?

‘Fair Trials’ is gestart met een werkgroep. Ze hebben mij gevraagd om mee te doen. In de werkgroep zitten verschillende experts van justitie. Zij komen uit allerlei beroepen. We hebben ook samengewerkt met ‘Helder Recht’. Die Belgische organisatie werkt ook aan klare taal in justitie. Al die mensen werkten samen aan de nieuwe verklaring van de rechten bij arrestatie. We hebben die eenvoudiger gemaakt.

Heb jij ook meegeschreven aan de tekst?

Ja, zeker. Niet één persoon schreef die. Heel veel mensen hebben meegeschreven. Dit is een werk van veel handen, veel beroepen.

Zijn er nog meer projecten rond klare taal? 

De Hoge Raad van Justitie heeft een rapport. Dat heet ‘Kruid’. Het wil meer klare taal in documenten over rechten. Een andere werkgroep van justitie werkt aan brieven voor burgers. Die moeten ook duidelijker worden.

Hoeveel mensen werkten mee aan dit project?

Heel veel mensen. Je hebt de werkgroep met het ministerie van Justitie, de lokale en de federale politie, ‘Team Plain Language’ van IGO, ‘Helder Recht’, Fair Trials, de universiteiten van Leuven, Louvain- La-Neuve en Luik. We werken ook met studenten criminologie. Maar er zijn veel meer mensen die meewerken. Je kan ze eigenlijk niet tellen.

Wat was het grootste probleem?

Het moeilijkste was om op een moment te zeggen: “Deze tekst is klaar.” Want we hadden veel vergaderingen. En je kan altijd zaken blijven verbeteren. En deze tekst is ook maar voor een test. Op een moment hebben we besloten: “Nu moeten we de tekst beginnen te testen”. Dat was moeilijk.

Is de test nu bezig?

Ja, in de zones van de politie in Brussel-Noord en Namen. Vanaf begin 2024 zal die starten in Limburg Regio Hoofdstad en Eupen.

De rechten bestaan ook in andere talen. Hebben jullie die ook eenvoudiger gemaakt? Ja. Ook in het Frans, Duits, Engels, Arabisch en Spaans. De verdachte mag zelf de taal van het document kiezen. Als alles klaar is, volgen er nog meer talen. Dan zullen we het document in 52 talen hebben.

Wat gebeurt er nu tijdens de test-periode?

Arresteert de politie mensen? Dan moeten zij hun rechten op papier krijgen. Dat zijn vier pagina’s vol met tekst. Nu krijgen ze in vier zones ook de eenvoudige versie. Ze kunnen dus twee documenten vergelijken. Het oude en het nieuwe. Dan verhoort de politie de verdachte. Is die daarna vrij? Dan start onze test. Studenten helpen ons. Zij praten dan even met de persoon. Maar het is geen verhoor. Ze vragen alleen: “Welk document vind je het beste?” Let op: dat vragen we alleen aan wie meteen naar huis mag.

Wat vinden verdachten van die ene pagina met eenvoudige tekst?

Veel verdachten zeggen dat ze de nieuwe tekst makkelijker vinden. Want die heeft kleuren en afbeeldingen. En de info staat duidelijker op het blad. Ook de politie en advocaten merken het verschil.

Leest elke verdachte die tekst van vier pagina’s?

Nee, helemaal niet. De politie vraagt voor een verhoor of de verdachte alle rechten begrijpt. Ofwel zegt de verdachte ‘neen’. Ofwel zegt die van wel, maar dat is dan niet altijd waar. Dan moeten de politie en de advocaten uitleg geven.

Hoelang duurt het project nog?

De testen lopen tot tot ongeveer mei 2024. Daarna maak ik het rapport af. Dat is voor de minister en voor alle leden van de werkgroep. Dat zal voor het einde van 2024 zijn. Is het rapport positief, zoals we denken? Dan kunnen we beginnen de wet te veranderen. Dan mag de nieuwe tekst van de rechten de oude vervangen. Verdachten krijgen dan alleen nog de eenvoudige pagina. dat dat tegen het begin van 2025 kan in elk politiekantoor in België

Politie

Wablieft: Werknemers bij politie en justitie gebruiken zo’n moeilijke taal. Je ziet of hoort dat bijvoorbeeld als een agent praat in het nieuws. Kan dat niet beter?

Ariane Deladrière: Ja. Het is wel heel moeilijk om een goed evenwicht te vinden. Tussen de taal van de wet en de taal van de burger. Maar de wil is er. Justitie wil echt veranderen. Zou het goed zijn als mensen bij politie en justitie klare taal leerden in hun opleiding? Ik zou dat heel goed vinden. Want iedereen moet eigenlijk de wet kennen.

De hele wet?

Ja (lacht). Dat kan natuurlijk niet. Zelfs experts kunnen dat niet. Dus is het voor gewone burgers al helemaal onmogelijk. Daarom is dit project heel goed. Want de leden van het project beginnen te begrijpen hoe belangrijk klare taal is. En die leden komen uit veel beroepen.

Denk je dat er nog meer aandacht komt voor klare taal?

Ik denk dat wel. Dat zie je al in de communicatie van de diensten van justitie. Ik denk dat dit project een goed voorbeeld is. Maar overal duidelijke taal in justitie? Daarvoor is er nog werk. We staan aan het begin van een lange reis. En iedereen moet zich aanpassen. Toch is er al meer overleg met andere beroepen en organisaties. Dus de verandering is gestart.

Interview door Lynn Claerhout

Wablieft reikt elk jaar de Wablieft-prijs uit. Hiermee bekroont Wablieft projecten, organisaties of personen die duidelijke taal gebruiken om informatie voor iedereen toegankelijk te maken. Elk jaar maken we drie kandidaten bekend die kunnen winnen. Dit jaar waren dat de nieuwe verklaring van rechten, Digiwatte en Martijn Peeters. Wablieft kiest dan samen met een exterene jury één winnaar. De gelukkige winnaar van 2023 is de nieuwe verklaring van rechten.