Steven Van Gucht wint de Wablieft-prijs 2020

“Dit is een grote eer voor mij”

De winnaar van de Wablieft-prijs 2020 is viroloog Steven Van Gucht. De wetenschapper geeft uitleg over het corona-virus. Dat doet hij elke keer in een taal die je goed kan verstaan. Daarom is hij voor Wablieft de verdiende winnaar. We mochten hem bellen voor een goed gesprek.



Wablieft: Je bent de winnaar van de Wablieft-prijs. Proficiat!

Steven Van Gucht: Dank u. Ik vind dat een grote eer. Ik had al van de prijs gehoord. Ik ken ook de Wablieft-krant. Het is de enige krant waarop we thuis een abonnement hadden. Toen mijn zoon nog jong was, kreeg hij dat abonnement. Dat was een geschenk van zijn grootvader. Jarenlang lag de krant bij ons thuis. Ik heb die vaak gelezen. Zo kreeg ik een overzicht van wat er gebeurde in de wereld. Ik ken Wablieft dus goed. Ook daarom is het voor mij een eer om de prijs te krijgen.

Die prijs maakt me echt blij. Iets ingewikkelds duidelijk uitleggen, zodat zoveel mogelijk mensen het kunnen begrijpen? Dat is niet simpel. Daarvoor is een grote inspanning nodig. Je moet die zaken zelf goed begrijpen. Anders kan je ze ook niet goed uitleggen.

 

Was er vooraf een plan om alles duidelijk uit te leggen? Of kwam dat vanzelf en moest je daar weinig moeite voor doen?

Dat was nooit een afspraak. Ik volgde daar geen training voor. Plots moest ik die uitleg geven. Omdat die crisis er ook heel plots was. Daarom moesten we heel snel beslissen. We moesten snel alles oprichten. Vergelijk het met een kind dat leert zwemmen. Ik werd gewoon in het water gegooid. Daarom ben ik maar snel begonnen met zwemmen.(lacht)

Het is wel zo dat ik een beetje training kreeg. Want ik geef af en toe les aan de universiteit. Dat zijn lessen biologie. Ik geef ook les over pandemieën. (Een pandemie is een epidemie, zoals corona, die over heel de wereld gebeurt). Ik geef dan wel les aan studenten aan een universiteit. Maar ook zij hebben geen achtergrond. Ze weten weinig over een pandemie. Ik moet ze dus de basis leren. Zo leer ik om alles eenvoudig uit te leggen. Het meeste leer ik door examens te verbeteren. Zo merk ik wat de studenten hebben onthouden en wat ze begrepen. Ik merk ook wat ze totaal verkeerd begrepen. Zo leer ik heel veel. Hoe kan ik het beter uitleggen? Hoe komt het dat ze iets totaal verkeerd begrijpen?



Daarvan heb je duidelijk veel geleerd.

Ja, maar wat nog helpt, is dat ik heel graag les geef. Wetenschap boeit me al heel lang. En mijn ouders waren vroeger geen studenten. Ik groeide op in Merchtem en Opwijk in Vlaams-Brabant. Mijn vader was een landbouwer. Mijn moeder ging naar school tot ze 14 jaar was. Zo ging dat toen. Ze was de oudste thuis en moest op haar broers passen. Ik las en leerde veel over wetenschap en biologie. En dat legde ik graag aan mijn ouders uit. Zo leerde ik al om dingen duidelijk uit te leggen. Zeker aan mensen die daarvoor geen studies volgden. Ik zeg niet dat ik daar nu altijd in slaag. Ik vind dat nog altijd niet gemakkelijk. Maar ik heb dat in mijn jeugd wel geleerd.

 

Bij elke uitleg gaf je hoop mee. Hoe slecht de toestand ook was. Deed je dat met opzet?

Niet met opzet, wel met overtuiging. Ik ben als viroloog al 20 jaar bezig met epidemieën. Ik geef daar les over. Ik weet hoe die beginnen en eindigen. Daarom weet ik dat het even heel erg wordt. Maar na een piek wordt het weer beter. (Een piek is de ergste fase van een epidemie). Dat gebeurt bij elke epidemie. Ik zag in die cijfers dus altijd de volgende fase. Ik vond dat ik dat moest vertellen. Want mensen die daar weinig over weten, zien dat anders. Die zien alleen maar de storm. Die denken aan het ergste. Ze geloven dat alles voorbij is. Maar dat is niet zo. Ik wilde die mensen geruststellen. Hoe erg alles ook lijkt, het gaat altijd weer voorbij. Dat is het positieve aan een epidemie. Dat is anders voor andere zaken. Doen we niets aan de opwarming van het klimaat? Dan wordt dat alleen erger. Maar een epidemie keert altijd. Je moet dan vooral hopen dat de piek vroeg komt en dat de toestand niet te erg wordt.



Je gaf ook hoop op de juiste manier. Er zijn andere voorbeelden. Mensen die bij een oorlog zeggen dat er niets aan de hand is.

Dat kwam omdat ik de feiten kende. Ik zei niet dat het beter zou worden omdat ik dat alleen maar hoopte. Ik wist dat ook. Als je de cijfers begrijpt, dan weet je wanneer de piek er ongeveer aankomt. Maar ik mocht in dat geruststellen niet overdrijven. De mensen moesten weten dat de toestand ernstig was. De burgers moeten de regels van de overheid blijven volgen. Daarom mocht ik het zeker niet doen alsof het allemaal niet zo erg was. Ik moest dus een evenwicht zoeken. En dat was best moeilijk.



Jouw collega Marc Van Ranst won in oktober nog een prijs voor zijn uitleg over wetenschap. De Wablieft-prijs ging in 2018 naar wetenschapper Lieven Scheire. Is dat toeval?

Bij wetenschap leer je veel over biologie of over levende wezens en virussen. Dat is geen eenvoudige wereld. Wetenschap is vaak ingewikkeld. Hoe kan je dan goed omgaan met alles wat je leert? Door op zoek te gaan naar een eenvoudig verband. Door iets te vinden dat je goed kan begrijpen. Een goede wetenschapper leert dat. Die kan alles op een eenvoudige manier vertalen. Wie dat niet kan, begrijpt er zelf niet veel van.



Toch is er een grote groep mensen die je moeilijk of niet kan bereiken. Meestal zijn dat mensen die hier wonen, maar geen Nederlands spreken. Daarom kijken ze niet naar de Vlaamse tv.

We horen weleens dat de overheid daar niets aan doet. Dat is niet waar. Ze werkt daar de hele tijd aan. Ik geef toe dat het niet genoeg is geweest. Bepaalde groepen in de samenleving hebben we niet genoeg bereikt. Dat zijn vaak mensen die een andere taal spreken. Meestal leven ze in een gesloten gemeenschap. Ze volgen buitenlandse media.

En weet je wat het corona-virus vooral doet? Dat is duidelijk maken waar de zwakheden in onze samenleving liggen. En dit is duidelijk ook een grote zwakheid in onze samenleving. Die gemeenschappen hebben het recht om bij onze samenleving te horen. Vaak zijn het Belgen, net zoals jij en ik. Toch bereikt de overheid deze groepen niet. Dat hebben we in deze crisis zeker gemerkt. Maar daar is wel moeite voor gedaan. We hebben folders in tientallen talen vertaald. Mensen hebben ook op straat een uitleg gegeven. Helaas heeft het niet genoeg gewerkt.



Zie je een oplossing?

Die gemeenschappen bereik je het best via de kinderen. Als kinderen op school les krijgen over het belang van een mondmasker. Als die leren over de ziekte COVID 19 (de ziekte die je door het corona-virus krijgt). Als die kinderen weten dat je moet oppassen in grote groepen. Of dat je voorzichtig moet zijn met contact met oudere mensen. Dan gaan ze dat ook thuis vertellen. Dat is nog een reden waarom onderwijs zo belangrijk is. We kregen vaak de vraag waarom de scholen in deze crisis open bleven. Ook daarom blijft dat zo belangrijk.



Ooit is deze crisis voorbij. Dan begint er voor jou eindelijk een ander leven.

Ik zal blij zijn als mijn leven weer wat normaler wordt. Dat geldt niet alleen voor mij, hoor. Marc Van Ranst en ik krijgen veel aandacht. Maar heel veel collega’s werken al sinds het begin van de crisis heel hard. Die zijn daar sinds januari vorig jaar de hele tijd mee bezig. Toen brak het virus door in China. Sinds die tijd hebben we bijna geen vrije tijd gehad. Je kon alleen maar met COVID bezig zijn. Ik zal blij zijn als het in 2021 wat rustiger wordt.



 

Tekst door Dominique Piedfort

Steven Van Gucht kreeg de Wablieft-prijs thuis, aan zijn deur. We maakten een grappig filmpje. Bekijk het hieronder!