75 jaar bevrijding van nazi-kamp Auschwitz

Meer dan een ‘moordfabriek’

Binnenkort is het 75 jaar geleden. Op 27 januari 1945 kwam er een einde aan de gruwel van Auschwitz. Soldaten van Rusland vonden in dat nazi-kamp 7.500 doodzieke gevangenen. Ze ontdekten ook bewijzen van een grotere gruwel. Zakken vol met haar, duizenden brillen, schoenen en koffers,... Tekens van verdwenen levens.

 

Bij de naam Auschwitz denkt iedereen aan het meest beruchte kamp van de nazi’s. Niet aan een stadje met een gewoon leven in Polen. Toch is dat er. Het stadje telt 38.000 inwoners. Dat was anders in 1939. Toen woonden er 14.000 mensen. Tot de oorlog kwam…

Gevangenen komen aan

In 1939 veroverde het Duitse leger Polen. De nazi’s van Adolf Hitler wilden van grote delen van Oost-Europa een kolonie maken. Daarbij kon Auschwitz helpen. Dat was de Duitse naam voor het Poolse stadje Oswiecim. In 1940 bouwden de nazi’s bij het stadje een kamp. Tot januari 1945 kwamen hier 1,3 miljoen gevangenen aan. Zeker 1,1 miljoen mensen overleefden het niet. Auschwitz werd de voorbije 75 jaar het symbool voor de Holocaust. Zo noemen we de vervolging en uitroeiing van de Joden.

Uitroeien en vernietigen

De nazi’s bouwden in verschillende landen concentratie-kampen. Gevangenen moesten er als slaven werken. Velen kwamen om door honger en ziekte. Het kamp van Auschwitz was anders. Het begon als een kamp voor Poolse tegenstanders van de nazi’s. Al snel werd het vooral een kamp voor vernietiging. Het doelwit waren vooral Joden en ook wel Roma.

Drang naar het Oosten

 

Volgens de nazi’s had Duitsland te weinig plaats. Daarom wilden ze meer ‘lebensraum’. Zo legden ze hun oorlogen en veroveringen uit. Ze wilden van Oost-Europa een kolonie maken. Daar konden Duitsers wonen en werken. Andere mensen en volkeren moesten als slaven dienen.

SS

Dat was ook het plan van de SS. Deze nazi-afdeling begon als de lijfwacht van Adolf Hitler. Tegen 1940 was het een grote organisatie met duizenden leden. Dat waren de meest extreme nazi’s. De SS kreeg van Hitler de macht over de kampen met tegenstanders. Haar bewakers droegen uniformen in zwart en grijs. Ze waren berucht om hun wreedheid.

Totaal gebruik

De SS ging steeds verder in het maken van een totale nazi-wereld. Het kamp van Auschwitz was daar ideaal voor. Daarrond wilde ze een groot gebied ontwikkelen. Dat kon grote winsten opleveren. In het kamp misbruikte de SS haar zogezegde vijanden volledig. Gevangenen dienden als proefdieren voor geneeskunde. Alles wat bruikbaar was, werd geroofd. Ook na de dood. De laatste bezittingen, haar, tanden,...

Werken als slaven

Dat was niet alles. De nazi’s zetten duizenden gevangenen nog even in als slaven. De SS verhuurde hen bijvoorbeeld aan IG Farben. Dat groot Duits bedrijf liet in 1941 fabrieken en werkplaatsen bouwen rond Auschwitz. IG Farben maakte veel producten voor het Duitse leger. De plaats bij Auschwitz maakte vervoer van goederen en grondstoffen gemakkelijk. En gevangenen waren voor hen ook grondstoffen zonder rechten.

Vooral Joden

De nazi’s hadden een grote haat tegen Joden. Ze noemden hen ongedierte. Ze wilden de Joden als volk uitroeien. Uit heel Europa stuurden ze treinen met Joden naar Auschwitz. Dat heet de ‘deportatie’. In België gebeurde dat vanuit de oude kazerne Dossin in Mechelen.

Leven of dood

De mensen voor Auschwitz wisten niet wat er zou gebeuren. Ze overleefden met moeite de treinrit. Ze zaten opgesloten in wagons voor dieren. Na dagen kwamen ze aan in het kamp. Eens uit de trein, gebeurde de selectie. De nazi’s maakten meteen een keuze. Wie was nog even bruikbaar en wie niet? Het was een keuze tussen leven en dood.

Gaskamers en ovens

In Auschwitz doodden de nazi’s meer dan een miljoen mensen. Het grootste deel werd vergast. Dat gebeurde in gaskamers. De dode lichamen werden achteraf verbrand in ovens. Dat was de nazi-manier om snel te kunnen werken. Als in een fabriek.

Auschwitz.camp, voor het volledige beeld

Wil je een volledig beeld van Auschwitz? Wil je een bezoek aan het bekende nazi-kamp voorbereiden? Dan ga je het best naar het museum Kazerne Dossin in Mechelen. Daar vind je de tentoonstelling ‘Auschwitz.camp’. Wablieft sprak erover met Kim Parys van Kazerne Dossin.

Wablieft: De naam Auschwitz staat voor het meest beruchte nazi-kamp. Hier gebeurde de grote moord op de Joden tussen 1940 en 1945. Maar er is meer. Wil deze tentoonstelling dat tonen?

Kim Parys: Inderdaad. Elk jaar bezoeken miljoenen mensen Auschwitz in Polen. Ze bezoeken het kamp en alleen het kamp. Maar Auschwitz is een stad. Er wonen en woonden mensen.

Auschwitz is ook meer dan één kamp…

Ja, het kamp bestond uit een geheel van kampen, groot en klein. Het zijn plaatsen waar de nazi’s Joden en Roma vermoordden. De grote kampen zijn Auschwitz 1 en Auschwitz 2. Daarrond had je verschillende werkplaatsen. De gevangenen moesten er werken als slaven.

Auschwitz was een ‘moordfabriek’. De nazi’s vermoordden er heel veel mensen. Dat gebeurde handig en snel, als in een fabriek. Maar was het ook een fabriek op een andere manier?

Zeker. De SS leidde de nazi-kampen als een bedrijf. Ze werd rijk door de gevangenen. Die moesten geld opleveren. Alles wat bruikbaar was van de gevangenen werd ingezameld: haar, brillen, gouden tanden,... Dan was er nog de dwangarbeid. Gevangenen moesten werken als slaven voor het bedrijf IG Farben. Zo maakten ze rubber voor autobanden. Ze kweekten dieren voor vlees en wol. En zelfs angora-konijnen voor bont. Alles wat nut kon hebben in de oorlog.

Jullie tonen ook foto’s uit albums van toen. Waarom?

In de tentoonstelling zie je foto’s uit het Höcker-album en het Lilly Jacob-album. Höcker was een SS-officier. Zijn foto’s tonen het leven van de SS-medewerkers, mannen en vrouwen. Ze lachen, drinken en ontspannen zich, na het werk. Het verschil met het andere album is groot. Dat toont foto’s van Auschwitz 2. Je ziet hoe treinen met Joden aankomen. Je ziet SS-mannen de Joden scheiden. Een groot deel was meteen op weg naar de dood.

Waarom ook foto’s van vandaag tonen?

Deze foto’s zijn van Hans Citroen. Zijn foto’s tonen verschillende zaken aan. Mensen gedragen zich vreemd genoeg zelfs in Auschwitz als toerist. Ze nemen selfies of laten zich fotograferen aan de bekende poort van Auschwitz 1. Daarop staan de woorden ‘Arbeit macht frei’ (werk maakt vrij). Andere foto’s tonen dan weer dat het leven niet stilstaat. Mensen blijven leven rond het kamp. Ze wonen in oude SS-woningen. Ze hergebruikten na de oorlog palen van het kamp. De sporen van het kamp liggen nog steeds tussen velden, enzovoort.

Kan dat en mag dat? Nemen jullie daar een standpunt over in?

Nee, dat is niet onze taak. We tonen wat er is, zoals het is. We willen wel dat je nadenkt over de geschiedenis van de Holocaust. Maar ook over de herinnering. En hoe we die levend willen houden.

De tentoonstelling ‘Auschwitz.camp’ vind je in museum Kazerne Dossin. Het adres is Goswin de Stassartstraat 153 in Mechelen. Nog tot 25 juni. Enkel woensdag gesloten. Andere dagen open tot 17 uur. Kaarten kosten tot 9 euro. Voor meer info: auschwitz.camp

Wist je dat…?

Mensen in Auschwitz werden vergast met Zyklon B. Dat product diende voor de oorlog als gif tegen ongedierte. Maar zo zagen de nazi’s ook Joden. En met Zyklon B kon je ook mensen vermoorden.

 

De kazerne Dossin in Mechelen speelde een trieste rol bij Auschwitz. Van 1942 tot 1944 vertrokken hier 28 lange treinen naar het nazi-kamp. In de wagons zaten meer dan 24.000 Joden en 351 Roma uit België en Noord-Frankrijk. Maar 1.650 overleefden het nazi-kamp. Dat is 6,5%.

 

Op 27 januari bevrijdden soldaten van Rusland Auschwitz. De SS-bewakers waren al verdwenen. Ze vernietigden de dagen voordien veel bewijzen van hun gruweldaden. Ze lieten gaskamers en ovens ontploffen.

 

Zeker 7.000 SS-leden waren ooit bewaker tijdens de jaren van het nazi-kamp Auschwitz. Na de oorlog ontsnapten de meesten aan een straf. Maar 15% kwam voor de rechtbank.